Язучы, тарих фәннәре кандидаты Фәүзия Бәйрәмова, милләттәшләребез чакыруы буенча, Киров өлкәсендә фәнни-иҗадисәфәрдә булып кайтты. Шактый еллардан бирле төньяк төбәкләрдә яшәүче кариле (нократ) татарларын өйрәнгән һәм шул исемдәге тарихи хезмәт тә язган автор үзенең сәфәрен Киров өлкәсенең Слободской районына урнашкан Карино-Нухрат авылына барудан башлады. Шунысын да әйтергә кирәк, бу авыл иң төньякта урнашкан татар авылы булып санала, биредән Котыпка-Төньяк Боз океанына да, Казанга да бертигезара — мең чакрымнар тирәсе… Заманында 8 татар авылын берләштергән һәм 8 мәчете, мәдрәсәсе булган бу авыл бик борынгы — аңа нигез 1250 елда болгар мөселманнары тарафыннан салынган, дигән фикерләр бар, рәсми документларда исә ул 1489 елдантеркәлгән, Карабай (Кара бәк) шәҗәрәсендә 1210 ел күрсәтелгән. Нухрат авылы тагы да борынгырак булырга мөмкин, чөнки кариле татарларының нәсел шәҗәрәләре Нух пәйгамбәрдән башланып, Византия, АлтынУрда хакимнәре белән дәвам итә. 1361-1489 еллар арасында аларның хәтта фәндә «Каринское княжество» дип аталган мөстәкыйль ил-дәүләтләредә булган. 17 гасырда кысрыклаулар башлангач, кариле татарларының бер өлеше Вятка төбәгенең көньягына, хәзерге Удмуртия җирләренә, Татарстанның төньяк районнарны күчеп утырганнар, бер өлеше Карино-Нухратта калган.
Бүгенге көндә Нухрат авылы үзенең элеккеге дан-шөһрәтен югалткан, халыкның күпчелеге якын-тирә шәһәрләргә таралыпбеткән, катнаш гаиләләр дә бик күп. Авылда 18 бала укыган 9 еллык мәктәп бар, анда татар теле бөтенләй укытылмый, ә 1953 елга кадәр биредә татар мәктәбе була. Фәүзия Бәйрәмова шушы мәктәптә авыл зыялылары белән очрашып сөйләште, тарих һәм бүгенге тормыш буенча күп мәгълүмат алды. Шунысын да әйтергә кирәк, Нухрат авылында күренекле татар язучысы Эдуард Касыймов туган, әтиләрере репрессиягә эләккәч, алар гаиләләре белән Малмыжга күчеп китәләр. Нухрат мәктәбендә танылган якташларын искә алалар, туган көннәрендә аның әсәрләреннән күргәзмә үткәрәләр икән, бу эшне элеккеге китапханәче, хәзер төбәк тарихын өйрәнүче Венера ханым Касыймова башлап йөри.
Шунысын да әйтергә кирәк, Нухрата вылы да, дөньяга таралган кариле татарлары да нигездә өч фамилияне йөртә -Касыймовлар, Арслановлар һәм Дәүләтъяровлар. Авылда берничә борынгы зират бар, аларда 1504 елгы кабер ташлары да саклана. алар фәндә теркәлгән. Шулай ук Нухрат янындагы Кала-таудан галимнәр борынгы шәһәрлек урыннары тапканнар.Борынгы мәчетләрнең кайберләре бүген дә сакланган, Фәүзия Бәйрәмова аларда да булды, шулай ук зиратларны, борынгы биналарны өйрәнде, аңа Нухратка сәяхәтендә Киров өлкәсе мөфтияте вәкиле, нәсел тамырлары шушы авылдан булган Габдрахман Дәүләтъяров (Деветьяров) ярдәми тте, шулай ук мәктәп директоры Тәнзилә Касыймова (Хәмидуллина) һәм клуб мөдире Фирүзә Арсланова (Созинова) ярдәм иттеләр.
Кариле татарлары буенча мәгълүмат туплавын Фәүзия Бәйрәмова өлкәнең башкаласы Киров шәһәрендә дә дәвам итте. Ул Герцен исемендәге үзәк китапханәдә төбәктәге татар тарихы турында күп мәгълүматалды, аңа бу эшендә китапханә директоры урынбасары Наталья Стрельникова һәм «Яшьлек» татар оешмасы җитәкчесе Руслан Шакирҗанов зур ярдәм күрсәттеләр. Фәүзия Бәйрәмова үзе дә китапханәгә Михаил Худяков турында фәнни монография-китабын бүләк итте, китап соңыннан Худяковның 120 еллыгы буенча Герцен исемендәге китапханәдә уздырылган күргәзмәгә куелды. Фәүзия Бәйрәмова үзенең фәнни эзләнүләрен өлкәнең төбәкне өйрәнү музеенда дәвам итте, дәүләт архивына кариле татарларыбуенча тарихи чыганакларга заказ бирде, аерым кешеләр белән очрашты, шулай ук йөз еллык тарихы булган Киров шәһәре мәчетендә булды.
Бүгенге көндә Киров өлкәсендә кырык биш меңләп татар бар, шуның биш мең тирәсе — Киров шәһәрендә, ә күпчелектатарлар өлкәнең көньягында — Малмыж һәм Кама Аланы шәһәрләрендә һәм шултирәдәге авылларда яшиләр. Өлкәнең көньягында милли һәм дини тормыш гөрләпбарса да, төньякта, шул исәптән, Киров шәһәрендә дә алай дип әйтеп булмый. Кәгазьдәге милли-мәдәни мөхтәриятләр дә, берсе өстенә берсе төзелгән мөфтиятләрдә инде мондагы вәзгыятьне үзгәртә алмый — татарларның күпчелегенә дин дә, милләт тә кирәк түгел. Казан да Киров каласын, андагы бердәнбер татар авылы Нухрат-Кариноны оныткан, биредә тарихчыларның да, язучыларның да булганы юк. Биредәге урыс тарихчылары һәм язучылары исә татар тарихын шактый бозып, түбәнәйтеп язалар, татар ханлыклары чорын «татарский террор» дип бәяләп, фәнни энциклопедияләр чыгаралар. Заманында дөньяны тетрәтеп торган кариле татарларының Киров шәһәрендә мондый «тарихи террор»га каршы җавапбирергә көчләре җитми, ә Казан дәшми, ярдәмгә килми…
Фәүзия Бәйрәмова алга таба сәфәренөлкәнең көньягында — Малмыж шәһәрендә дәвам итте. Биредә ул «Дуслык»татар газетасы редакциясендә булды, үзенең Киров шәһәренә Нухрат авылына булган сәфәре турында интервью бирде. Ул шулай ук шәһәрнең төбәк тарихын өйрәнү музеенда булды, җитәкчелек белән очрашып сөйләште, Михаил Худяковның 120 еллыгы уңаеннан биредә уздырылачак фәнни конференциягә рәсми чакыру алды. Моннан берничә ел элек Малмыжда Худяков туып-үскән йорт исән иде әле, ул инде җимертелгән, аның урынында төзелеш будкасы тора, Фәүзия Бәйрәмова аны да барып карады. Кызганыч, Малмыжда Худяков туып-үскән йорт та, аның исемендәге урам даюк, бары тик музейда гына аның бер почмагы бар һәм соңгы елларда «Худяков укулары» дип аталган чаралар уздырыла башлаган.
Фәүзия Бәйрәмова шулай ук Малмыж шәһәренең Үзәк мәчетендә булды, мөхтәсиб һәм имамнар белән очрашып сөйләште,анда Киров өлкәсе мөфтие Зөфәр хәзрәт Галиуллин да катнашты. Биредә сигезмеңләп кеше яши, шуның биш меңгә якыны, ягъни, 52 проценты — татарлар. Татарларның Малмыжда ике мәчетләре, «Дуслык» газетасы, милли һәм дини оешмаларыбар, алар биредә аякта нык торалар. Фәүзия Бәйрәмова Малмыж шәһәрендә татарлар белән очрашырга махсус чакыру алды, ул сәфәр алдагы айларга планлаштырыла.
Фәүзия Бәйрәмова бу сәфәрендә Малмыж районына кергән Яңа Смәил авылында да булды, мәчеттә халык белән очрашты, аларга татар тарихы, динебез һәм милләтебез турында сөйләде, китапларын бүләк итте. Бу очрашуны авыл имамы Рәсүл хәзрәт Мөбарәкшин оештырды, очрашуга тирә-күрше авыллардан, Кукмарадан да мөселман-татарлар килгән иде. Яңа Смәил авылында биш йөздән артык кеше яши икән, күпчелеге — татарлар, урта мәктәп, мәчет бар, зиратында борынгы кабер ташлары сакланган. Шунысын да әйтергә кирәк, бу төбәктәге мәчетләр совет чорында да ябылмаган, эшләп торган, Яңа Смәил авылында да шулай булган — мәчет ябылмаган, манара киселмәгән. Бүгенге көндә дә һәр татар авылында мәчет эшләп тора, хәтта чиркәүле урыс авылларында яшәүче татарлар да анда мәчетләр салдырганнар. Биредә әле милли рухта, дин дә сакланган, халык мул яши, Татарстанның якынлыгы да үзен нык сиздерә, терәк булып тора.
Сәфәренең соңында Фәүзия Бәйрәмова Кукмара районының Туембаш авылында да булды, авыл тарихы һәм милләттәшләребезнең бүгенге тормышы белән танышты. Тарихи чыганакларда болгар чорыннан ук искә алынган бу авыл элек Ураксино, дип тә аталган, аңа 1240нчы елларда Болгардан килгән мөселманнар нигез салган, дигән фикерләр бар. Туембаш авылы бик нык, хәлле, иманлы авыл, биредә җомга намазларына йөзәр кеше җыела икән. Авыл халкыэлек-электән итек басу белән шөгыльләнгән, колхозда эшләмәгән, хәзер дә үзкөнен үзе күрә. Туембашта һәр йорт сәнгать әсәрен хәтерләтә, алар берсеннән-берсе матур, зәвыклы, бай. Авылда икенче мәчет салына башлаган, 9 еллыкмәктәп эшләп тора, мәдәният сарае бар. Фәүзия Бәйрәмовага Туембаш авылына бусәфәрен дини мөнәҗәтләр авторы һәм башкаручысы Фәрит Хәләветдинов оештырды,алар алдагы уртак иҗатлары турында киңәшләштеләр.
Шунысын да әйтергә кирәк, Туембашавылы Мәчкәрә янәшәсендә генә, бу авылда да, Мәчкәрәдәге кебек, Чыңгыз Айтматовның, Үтәмешевләрнең нәселе яшәгән.Алар барысы да — борынгы кариле-нократ татарларының. Кара бик нәселенең лаеклы дәвамчылары,бөтен дөньяга таралып, милләтне, динне яшәтүчеләр һәм саклаучылар. Һәм аларүзләре турында дастаннарга тиң әсәрләр язылуга лаек! Фәүзия Бәйрәмова төньякка сәфәреннән әнә шундый уйлар белән кайтты…
https://www.facebook.com/notes/716426041777656/
I have to voice my appreciation for your kindness giving support to those who need assistance with this important field. Your real commitment to getting the message all around had been remarkably informative and have consistently helped men and women just like me to arrive at their targets. Your amazing helpful facts signifies this much a person like me and a whole lot more to my fellow workers. Thanks a ton; from everyone of us.
My spouse and i ended up being absolutely excited that Edward managed to do his web research using the precious recommendations he received from your very own web site. It’s not at all simplistic to simply choose to be giving for free methods that men and women may have been making money from. And we also know we’ve got the website owner to be grateful to because of that. The entire explanations you made, the straightforward site menu, the relationships you help to instill — it is most powerful, and it’s letting our son and our family understand the theme is exciting, and that’s exceptionally pressing. Many thanks for the whole lot!
I want to express some appreciation to this writer just for bailing me out of this type of condition. Just after searching throughout the internet and coming across thoughts which were not beneficial, I believed my entire life was over. Being alive minus the approaches to the problems you have fixed all through the short post is a crucial case, and the ones that could have negatively affected my career if I had not encountered your web page. Your own mastery and kindness in touching a lot of things was invaluable. I’m not sure what I would’ve done if I hadn’t come across such a subject like this. I can at this point look forward to my future. Thank you so much for the expert and effective guide. I won’t be reluctant to recommend your web blog to any individual who should receive guidance on this area.
I intended to draft you this little bit of word to help give thanks again for your personal wonderful advice you’ve shown on this page. It has been really shockingly open-handed with you to convey without restraint just what a number of us might have marketed for an electronic book to make some money for themselves, precisely considering that you could possibly have tried it if you ever considered necessary. These basics likewise served to become a great way to be sure that other people online have the same fervor really like my personal own to find out many more in terms of this condition. I’m certain there are many more fun occasions up front for people who looked at your website.
I as well as my guys have already been examining the good recommendations from your site and then then I had a terrible feeling I never expressed respect to the blog owner for them. The boys came for that reason excited to read through all of them and have definitely been taking advantage of those things. Thank you for actually being considerably thoughtful and for figuring out some tremendous information millions of individuals are really desirous to be aware of. Our sincere apologies for not expressing appreciation to sooner.
Thank you so much for providing individuals with a very spectacular chance to read in detail from this web site. It’s usually very useful and also full of a great time for me personally and my office friends to visit the blog more than thrice in one week to see the newest tips you have got. And of course, I am just certainly happy concerning the surprising points served by you. Some 4 areas on this page are in fact the best I’ve had.
A lot of thanks for all your valuable hard work on this site. My niece takes pleasure in setting aside time for investigation and it is easy to understand why. All of us know all concerning the dynamic mode you present priceless solutions by means of your web blog and even attract contribution from some other people on this area of interest and our favorite child is actually becoming educated a great deal. Enjoy the remaining portion of the new year. You’re the one doing a fantastic job.
I wanted to post you that bit of word to be able to thank you again for your personal exceptional strategies you have contributed on this page. This is so unbelievably open-handed with people like you to make publicly what exactly a lot of people could have made available as an electronic book in order to make some money for themselves, specifically now that you could possibly have done it in case you considered necessary. The things additionally worked to be a great way to be sure that most people have the same dreams like my very own to grasp a great deal more with regard to this issue. I am certain there are lots of more fun sessions in the future for those who look into your blog post.
I actually wanted to type a brief remark in order to express gratitude to you for some of the awesome steps you are giving here. My long internet research has at the end been honored with brilliant facts to go over with my good friends. I ‘d assert that most of us visitors are quite lucky to live in a remarkable place with very many brilliant individuals with helpful solutions. I feel extremely grateful to have used the web page and look forward to so many more excellent moments reading here. Thanks a lot once again for all the details.
godoosy b9c45beda1 https://coub.com/stories/2615630-garagecube-madmapper-v3-7-4-ce-v-r
dawnjake b9c45beda1 https://coub.com/stories/2813671-flashing-lights-v06-08-2020-torrent
daroredd 79a0ff67a5 https://coub.com/stories/2638779-english-original-audio-track-spectre-2015-ac3-v-audio-tracks-for-movies
ialiall 79a0ff67a5 https://coub.com/stories/2672512-state-trait-anxiety-inventory-manual-pdf-top
Thanks for all your effort on this site. Betty really likes making time for investigations and it is simple to grasp why. We know all concerning the lively mode you offer helpful tips and tricks through your web blog and even improve response from some other people on the idea and our own simple princess has always been discovering a whole lot. Take advantage of the remaining portion of the new year. You’re doing a splendid job.